آنمی یا کم خونی چیست؟

آنمی بیماری است که زمانی رخ می دهد که تعداد گلبول های قرمز یا هموگلوبین کمتر از حد معمول باشد. آنمی شایعترین اختلال خونی است که غالبا با خستگی و ضعف ارتباط دارد. از همین رو آنمی زمانی رخ می دهد که بدن نمی تواند بقدرکافی گلبول های قرمز سالم را در اختیار داشته باشد. گلبول های قرمز خون، اکسیژن را به بافت های بدن می رسانند.

انواع آنمی

علاوه بر آنمی ناشی از فقر آهن که شایعترین نوع آن است، آنمی آپلاستیک، کم خونی داسی شکل، آنمی پرنشیوز و آنمی ناشی از بیماری های مزمن نیز وجود دارند. درمان آنمی برحسب نوع و علت آن انجام می شود.

دلایل آنمی

هریک از انواع آنمی بدلایل مختلف روی می دهد و آنمی ها از خفیف تا شدید متفاوت هستند. گلبول های قرمز خون نقش مهمی در این بیماری دارند. درحالیکه گلبول های سفیدخون با عفونت ها مبارزه می کنند و پلاکت ها به انعقادخون کمک می کنند اما گلبول های قرمزخون، اکسیژن را به تمامی اعضا و بافت های بدن می فرستند. هموگلوبین یک پروتئین غنی از آهن است که در گلبول های قرمزخون یافت می شود. هموگلوبین این امکان را برای گلبول های قرمز خون فراهم می کند تا اکسیژن را از ریه ها به سایر اعضا و بافت های بدن ارسال کند. هموگلوبین، دی اکسیدکربن را از نقاط مختلف بدن حمل کرده و آن را به ریه ها می آورد تا ریه ها بتوانند هنگام بازدم، آن را از بدن خارج کنند. مغز استخوان که در استخوان های بزرگ وجود دارند، گلبول های قرمزخون را تولید می کنند. با این حال ویتامین B12، فولات و سایر موادمغذی که از خوردن موادغذایی بدست می آیند، هموگلوبین و گلبول های قرمزخون را تولید می کنند. اگر بدنتان فاقد این ویتامین ها و موادمغذی است، ممکن است دچار آنمی شوید. علاوه بر نداشتن مقدارکافی از گلبول های قرمزخون، در صورتی دچار آنمی می شوید که سطح گلبول های قرمزخون در بدنتان کافی نباشد و یا وقتی دچار خونریزی می شوید، بدن گلبول های قرمزخون را به سرعت از دست می دهد بطوری که فرصت جایگزینی آن را ندارد.

علایم آنمی

بسته به نوع آنمی ممکن است انواعی از علایم را تجربه کنید. شایعترین علامتی که در تمامی آنمی ها یافت می شود، ضعف و بی حالی است.

شایعترین انواع آنمی

آنمی آپلاستیک

آنمی پلاستیک یک اختلال خونی است که درآن، مغز استخوان-بافت نرم در مرکز استخوان ها-نمی تواند بقدرکافی گلبول های سالم خون را بسازد. به همین دلیل گاهی اوقات به این آنمی، نقص مغزاستخوان گفته می شود. درحالیکه این بیماری نادر است، هرساله بین 600 تا 900 نفر در امریکا به آنمی آپلاستیک مبتلا می شوند. این بیماری نسبت مساوی از مردان و زنان را مبتلا می کند و اکثر افراد بین 20 تا 25 ساله و نیز افراد بالای 60 سال به این بیماری مبتلا می شوند. دقیقا مشخص نیست که چه عاملی باعث وقوع آنمی آپلاستیک می شود اما باورها نشان می دهد که این بیماری می تواند اکتسابی یا توارثی باشد. آنمی آپلاستیک اکتسابی که شایعتر از آنمی آپلاستیک توارثی است، می تواند بدلایل زیر رخ دهد:
توکسین ها شیمی درمانی و پرتودرمانی برای درمان سرطان، بیماری های عفونی مثل هپاتیت، اچ.آی.وی، لوپوس، آرتریت روماتوئید یا سایر بیماری های خودایمن، بارداری، داروهای خاص مثل داروهای آنتی بیوتیک، داروهای سرکوب کننده ایمنی و برخی داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID)، سرطانی که استخوان ها را درگیر می کند. دلایل وقوع آنمی آپلاستیک توارثی که یک بیماری نادر است و بدلیل ژن هایی که از والدین به فرزند منتقل می شود. علایم دیگر آنمی آپلاستیک می تواند شامل خونریزی، عفونت، تهوع و راش پوستی است. این علایم می تواند از خفیف تا شدید متفاوت باشد و بتدریج و به مرور زمان بدتر شود.

سایر علایم شامل ضعف، تنفس تند و درد سینه، سرگیجه بخصوص وقتی که فرد از حالت نشسته یا درازکشیده به حالت ایستاده تغییر وضعیت می دهد، سردرد، بی رنگ شدن پوست، کبودی یا خونریزی فوری، خونریزی غیرقابل کنترل، خون دماغ شدن، خونریزی لثه، مدفوع خونی یا خونریزی شدید قاعدگی، سردی دست ها و پاها، تب بدلیل عفونت، ابتلای مکرر به عفونت یا علایم شبه آنفلوآنزا، ظاهرشدن دانه های کوچک قرمزرنگ روی پوست که نشانه خونریزی زیرپوستی است بالا بودن تپش قلب
تشخیص بیماری نیازمند بایوپسی مغز استخوان است که درآن، با استفاده از یک سوزن خاص، یک تکه کوچک از مغز استخوان و استخوان به همراه خون برداشته می شود و سپس زیر میکروسکوپ قرار می گیرد تا بررسی های بیشتر انجام شود.

کم خونی داسی شکل

کم خونی داسی شکل یک اختلال خونی توارثی است که با کمبود گلبول های قرمز سالم و دوره های دردناک بنام دوره های بحرانی گلبول داسی شکل شناخته می شود. این بیماری ناشی از جهش ژنی است که به بدن می گوید تا هموگلوبین بسازد. هموگلوبین یک پروتئین است که در گلبول های قرمز خون یافت می شود که به مولکول اکسیژن در ریه ها می چسبد و اکسیژن را به تمامی اعضا و بافت های بدن می رساند. درنتیجه جهش، بدن شکل معیوبی از هموگلوبین بنام هموگلوبین s را تولید می کند که باعث می شود گلبول های قرمزخون به شکل داس یا هلالی در بیایند.
گلبول های داسی شکل سفت و چسبنده هستند و جریان خون را در عروق اندام و بافت ها مسدود کرده و باعث درد و افزایش خطر عفونت می شوند. گلبول های داسی شکل عمر کوتاهتری نسبت به گلبول های قرمز سالم دارند که این منجر به کمبود گلبول های قرمزخون و درنهایت آنمی می شود. برای اینکه فرد دچار کم خونی داسی شکل شود، باید دو ژن هموگلوبین داسی شکل را از والدین به ارث ببرد. فردی که یک ژن هموگلوبین داسی شکل را از یک والد و ژن هموگلوبین سالم را از والد دیگر به ارث می برد، مستعد ابتلا به کم خونی داسی شکل است. افرادی که حامل ژن کم خونی داسی شکل هستند، علایم مربوط به این بیماری را ندارند اما در معرض خطر ابتلا به مشکلات پزشکی بوده و می توانند ژن هموگلوبین داسی شکل را به فرزندانشان انتقال دهند. میلیون ها نفر در سراسر دنیا به کم خونی داسی شکل مبتلا هستند. این بیماری در افریقا، خاورمیانه و مدیترانه، امریکای مرکزی و جنوبی و هند یا اجداد و نیاکان آنها شایعتر می باشد. شیوع جهش ژن که باعث ایجاد گلبول های داسی شکل می شود، در مناطقی از دنیا که درگیر مالاریا هستند، بیشتر است. محققان دریافتند که داشتن ژن گلبول های داسی شکل موجب بقا و زنده ماندن افراد در برابر بیماری مالاریا می شود. افریقای مرکزی و غربی بیشتر دچار کم خونی داسی شکل می شوند بطوری که حدود 1 تا 2 درصد از نوزادان به این بیماری مبتلا می شوند.
 

درمان و عوارض آنمی سیکل سل

علایم کم خونی داسی شکل معمولا بعد از 5 یا 6 ماهگی ظاهر می شود. علایم این بیماری شامل درد، تورم دست ها و پاها بخصوص در نوزادان، ابتلای مکرر به عفونت بخصوص ذات الریه خستگی و ضعف، دوره های درد که دوره های بحرانی گلبول داسی شکل نامیده می شود، زمانی رخ می دهد که گلبول های قرمز داسی شکل، جریان خون را در عروق اندام ها و بافت ها مسدود می کنند. بهبود روش های درمانی، روزنه ای برای افراد مبتلا به کم خونی داسی شکل است. قبل از رسیدن به 40 سالگی، تقریبا 15 درصد از کودکان دچار کم خونی داسی شکل قبل از 2 سالگی جان خود را از دست می دهند و بیشتر این کودکان در سن نوجوانی از بین می روند. امروزه بدلیل بهبود روش های درمانی و مراقبت ها، افراد مبتلا به کم خونی داسی شکل می توانند تا دهه 40 و 50 زندگی عمر کنند و به زندگی خود ادامه دهند.

آنمی ناشی از فقر آهن

آنمی ناشی از فقر آهن نوع شایعی از آنمی است و زمانی رخ می دهد که خون بقدر کافی از گلبول های قرمز سالم برخوردار نباشد. آنمی ناشی از فقر آهن شایعترین اختلال تغذیه ای در دنیاست و سازمان بهداشت جهانی بیان می کند که این نوع آنمی باعث شده تا بیش از 30 درصد جمعیت جهان به این آنمی مبتلا شوند. گلبول های قرمزخون، اکسیژن را به بافت های بدن می فرستند و دی اکسیدکربن را از بدن خارج می کنند. اگر تعداد گلبول های قرمزخون کافی نباشد، منجر به خستگی و تنگی نفس می شود. آنمی ناشی از فقرآهن معمولا به مرور زمان ظاهر می شود و بدن، آهن ذخیره شده را جذب می کند و سرانجام این ذخایر نیز به اتمام می رسند. کاهش سطح آهن ممکن است ناشی از یک رژیم غذایی نامناسب و فاقد آهن باشد. گوشت، مرغ، ماهی، لوبیا، توفو، میوه های خشک، سبزیجات برگدار تیره مثل اسفناج و چغندر، غذاهای غنی شده با آهن مثل نان ها و غلات، خوردن غذاها و نوشیدنی های غنی از ویتامین ث مثل آب پرتقال، بروکلی، فلفل و غیره می تواند به بدن در جذب آهن کمک کند.

آشنا شویم: کپسول فرکو ویواتیون

تست آنمی ناشی از فقر آهن

گاهی اوقات اگر بدن قادر به جذب صحیح آهن نباشد، نمی توان از طریق رژیم غذایی، مقدار مناسبی از آهن موردنیاز بدن را بدست آورد. به عنوان مثال افرادی که تحت جراحی روده بوده اند مثل بایپس گاستریک یا افراد مبتلا به بیماری کرون یا سلیاک ممکن است در جذب آهن با مشکل مواجه شوند. جذب آهن با مصرف داروهایی که اسید معده را کاهش می دهند، کمتر می شود. خونریزی دلیل دیگر آنمی ناشی از فقر آهن می باشد زیرا هروقت که بدن، خون از دست می دهد، آهن نیز از بدن خارج می شود. اگر ذخایر آهن در بدن کافی نباشد، احتمال ابتلا به آنمی وجود دارد. خونریزی که منجر به کاهش سطح آهن می شود، می تواند به دلیل قاعدگی های شدید و سنگین، خونریزی فیبروئید(رشد غیرسرطانی) در رحم، زایمان، خونریزی داخلی ناشی از زخم، پولیپ کولون، سرطان کولون، خونریزی مجاری ادرار یا استفاده از داروهای تسکین دهنده درد، جراحت یا جراحی باشد.

علایم آنمی ناشی از فقرآهن بسته به شدت آنمی متفاوت است. اگر دچار آنمی ناشی از فقرآهن از نوع خفیف تا متوسط هستید، ممکن است هیچ گونه علایم یا نشانه ای نداشته باشید. اما هرچه بیماری پیشرفت کند و شرایط بدتر شود، علایم خستگی، رنگ پریدگی، ضعف و بی حالی
تنگی نفس، درد سینه، عفونت های مکرر، سردرد، سرگیجه یا سبکی سر، سردی دست ها و پاها، تورم یا زخم زبان، ترک های پوست اطراف دهان، شکنندگی ناخن، تپش قلب، کم اشتهایی، سندروم پای بی قرار، بزرگ شدن طحال ظاهر می شوند.
اگر مبتلا به آنمی خفیف هستید، پزشک ممکن است یک رژیم غذایی غنی از آهن را به شما توصیه کند. غذاهای غنی از آهن شامل گوشت قرمز بخصوص گوشت گاو و جگر، گوشت مرغ-جگر مرغ سرشار از آهن است، ماهی و صدف خوراکی، سبزیجات برگدار مثل کلم پیچ، اسفناج و بروکلی، لوبیا و نخود،  نان، پاستا و غلات غنی شده با آهن است. دراینجا یادآور می شویم که جذب آهن موجود در سبزیجات کمتر از آهن موجود در گوشت قرمز، مرغ یا غذاهای دریایی است.

آنمی پرنشیوز

آنمی کشنده زمانی رخ می دهد که بدن فاقد ویتامین B12 باشد که این ویتامین برای ساختن گلبول های قرمزخون و سالم نگه داشتن و کارکرد صحیح سیستم عصبی موردنیاز می باشد. اگر مبتلا به آنمی پرنشیوزه هستید، بدن نمی تواند ویتامین B12 را به مقدار کافی از طریق موادغذایی جذب کند زیرا بدن فاقد یک پروتئین بنام فاکتور درونی است که در معده وجود دارد. اگر فاقد این فاکتور هستید، نمی توانید برای پیشگیری از آنمی پرنشیوز کاری انجام دهید. آنمی پرنشیوز می تواند در بین خانواده ها ارثی باشد بنابراین اگر اعضای خانواده دچار آنمی پرنشیوز هستند، شما نیز در معرض خطر ابتلا به این بیماری خواهید بود. در موارد نادر، آنمی پرنشیوز زمانی رخ می دهد که شما ویتامین B12 را به مقدارکافی مصرف نمی کنید. در چنین مواردی، خوردن غذاهای غنی از ویتامین B12 می تواند به درمان این بیماری کمک کند.
گوشت گاو، جگر، مرغ و ماهی، تخم مرغ و محصولات لبنی، نوشیدنی های حاوی سویا و برگرهای سبزیجات، غلات صبحانه غنی شده با ویتامین B12 از منابع آن هستند. کمبود ویتامین B12 می تواند ناشی از سایر عوامل و بیماری ها مثل عفونت، جراحی، داروها و رژیم غذایی رخ دهد که ممکن است با آنمی پرنشیوز مرتبط باشد. بیماری هایی مثل کرون و سلیاک می توانند در جذب ویتامین B12 اختلال ایجاد کنند.

تنظیم: زهرا محبی(کارشناس ارشد تغذیه)
منبع: mayoclinic