با رژیم غذایی بیماران کلیوی آشنا شویم

بیماران مبتلا به بیماری مزمن کلیه لازم است از رژیم غذایی بیماران کلیوی استفاده کنند. توجه دقیق به نوع خوراکی ها و نوشیدنی ها به سلامت بیماران کمک می کند. اطلاعات موجود در این بخش برای افرادی است که دچار بیماری مزمن کلیه هستند اما تحت دیالیز نمی باشند.
این اطلاعات همچون راهنمایی است که می تواند بیماران را در مصرف موادغذایی یاری کند. انسان ها با یکدیگر تفاوت دارند بنابراین بدیهی است که هر انسانی نیازهای متفاوتی به موادمغذی دارد. برای دسترسی به یک برنامه غذایی سالم به متخصص تغذیه بیماران کلیوی (کارشناس تغذیه بیماران کلیوی) رجوع کنید. از پزشکتان بخواهید تا یک متخصص تغذیه را به شما معرفی کند.

چرا رژیم غذایی بیماران کلیوی مهم است؟

خوراکی ها و نوشیدنی ها بر سلامت فرد تاثیرگذار هستند. بنابراین داشتن یک وزن مناسب و رژیم غذایی سالم و متعادل همراه با مصرف کم نمک و چربی می تواند به کنترل فشار خون کمک کند. در صورتی که مبتلا به دیابت هستید، می توانید قندخونتان را با انتخاب دقیق خوراکی ها و نوشیدنی ها کنترل کنید. کنترل فشار خون و دیابت می تواند به پیشگیری از بیماری های کلیوی و حتی وخامت ان کمک کند. داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل به حفاظت از کلیه ها کمک می کند. رژیم غذایی مناسب برای بیماران کلیوی شامل مصرف غذاهای خاصی است که از تشکیل املاح معدنی در بدن جلوگیری می کند.

رژیم غذایی بیماران کلیوی

در همه برنامه های غذایی از جمله رژیم غذایی بیماران کلیوی، لازم است بیماران به میزان مصرف خوراکی ها و مواد مغذی از جمله کالری، پروتئین، چربی و کربوهیدرات توجه دقیق نمایند. برای آنکه بیماران کلیوی مقدار مناسبی از مواد مغذی را جذب کنند، باید اندازه خوراکی ها و نوشیدنی های خود را مشخص کنند. همه اطلاعاتی که بیماران کلیوی برای پیگیری میزان جذب مواد مغذی نیاز دارند، در برچسب " حقایقی در مورد تغذیه" وجود دارد. از این بخش برای آشنایی با خوراکی ها و نوشیدنی های موردنیاز بدن استفاده کنید. این اطلاعات می تواند به بیماران کلیوی کمک کند تا میزان مصرف پروتئین، کربوهیدرات، چربی و سدیم را در وعده هایی غذایی خود تعیین کنند و از مصرف خوراکی هایی که حاوی کمترین مواد مغذی است، پرهیز کنند. بیماران کلیوی با رجوع به راهنمای تغذیه می توانند اطلاعات مفید در مورد وعده های غذایی خود را کسب کنند.

کالری:

بدن، کالری موردنیاز را از خوراکی ها و نوشیدنی ها بدست می اورد که این کالری در پروتئین ها، کربوهیدرات و چربی موجود است. میزان کالری موردنیاز بدن به سن، جنسیت، سایز بدن و میزان فعالیت بستگی دارد. همچنین میزان کالری دریافتی بر مبنای وزن تنظیم می شود. برخی افراد لازم است که میزان کالری دریافتی را کمتر کنند و برخی دیگر نیاز به کالری های بیشتری دارند.

پروتئین:

پروتئین یکی از مواد مغذی است که موردنیاز بدن می باشد. بدن برای رشد، ترمیم و سالم ماندن نیاز به پروتئین دارد. مصرف غذاهای کم پروتئین موجب شل شدن پوست، شکننده شدن مو و ناخن می شود اما مصرف غذاهای پرپروتئین مشکلاتی را بهمراه دارد. برای داشتن سلامتی و احساس خوب لازم است میزان پروتئین دریافتی را تنظیم کنید. میزان مصرف پروتئین به سایز بدن، میزان فعالیت و سلامت فرد بستگی دارد. برخی پزشکان به بیماران کلیوی توصیه می کنند که پروتئین کمتری را مصرف کنند و یا منابع پروتئینی را تغییر دهند زیرا غذاهای غنی از پروتئین می تواند عملکرد کلیه را سخت تر کند و موجب نارسایی و صدمات بیشتر به کلیه شود. بنابراین بیماران کلیوی با مراجعه به پزشک یا کارشناس تغذیه می توانند از میزان مصرف پروتئین و بهترین منابع پروتئین آگاه و مطلع شوند. خوراکی های کم پروتئین شامل نان، میوه ها، سبزیجات، پاستا و برنج است. خوراکی های پرپروتئین شامل گوشت قرمز، گوشت مرغ و ماکیان، ماهی، تخم مرغ است.

کربوهیدرات:

کربوهیدرات ها ساده ترین نوع مواد غذایی هستند که انرژی بدن را تامین می کنند. از منابع سالم کربوهیدرات می توان به میوه ها و سبزیجات و از منابع ناسالم می توان به شکر، عسل، شیرینی های سفت، نوشابه ها و نوشیدنی های شیرین اشاره کرد.
برخی کربوهیدرات ها غنی از پتاسیم و فسفر هستند که بیماران بسته به مرحله بیماری باید مصرف آن را کمتر کنند. بیماران دیابتی لازم است به نوع و میزان مصرف کربوهیدرات ها توجه کنند. متخصص تغذیه می تواند به این بیماران در مورد نوع و میزان مصرف کربوهیدرات ها و تاثیر آنها بر قندخون کمک کند.

چربی:

در رژیم غذایی بیماران کلیوی به بیماران توصیه می شود که برای حفظ سلامتی، مقداری چربی را به برنامه غذایی شان اضافه کنند زیرا چربی، انرژی بدن را تامین می کند. همچنین می توان برخی ویتامین ها را به برنامه غذایی اضافه کرد. اما افراط در مصرف چربی منجر به افزایش وزن و بیماری قلبی می شود. بنابراین میزان مصرف چربی را در برنامه غذایی محدود کنید و تا آنجا که می توانید از چربی های سالمتر استفاده نمایید. چربی های سالم یا خوب، چربی غیراشباع نامیده می شوند که از جمله می توان به روغن زیتون، روغن نارگیل و روغن ذرت اشاره کرد. چربی غیراشباع به کاهش کلسترول کمک می کند. درصورتی که نیاز به افزایش وزن دارید، چربی های غیراشباع بیشتری را مصرف کنید و درصورتی که نیاز به کاهش وزن دارید، مصرف چربی های غیراشباع را کمتر کنید. همیشه تعادل رمز موفقیت است. بنابراین زیاده روی در مصرف چربی های خوب نیز باعث بروز مشکلات می شود.
چربی اشباع شده که به چربی بد معروف است، می تواند سطح کلسترول را افزایش دهد و خطر ابتلا به بیماری قلبی را مضاعف کند. نمونه ای از چربی های اشباع شده شامل کره، چربی شیرینی و گوشت ها می باشند. بنابراین مصرف این چربی ها را کمتر کنید و بجای ان از چربی غیراشباع و سالمتر استفاده نمایید. با جدا کردن چربی گوشت و پوست مرغ یا بوقلمون می توانید چربی اشباع شده را محدود کنید. از مصرف چربی های ترانس پرهیز کنید. این نوع چربی ها سطح کلسترول بد را بالا برده و کلسترول خوب را پایین می آورند که نتیجه ی آن، ابتلا به بیماری قلبی و آسیب به کلیه است.

سدیم در رژیم غذایی بیماران کلیوی

سدیم یا نمک نوعی املاح معدنی است که در همه موادغذایی و خوراک ها یافت می شود. زیاده روی در مصرف نمک موجب تشنگی و درنهایت تورم و بالارفتن فشار خون می شود که به کلیه ها آسیب رسانده و کارکرد قلب را مشکل می کند. یکی از بهترین کارهایی که می توان برای حفظ سلامت بدن انجام داد،کم مصرف کردن نمک است. بنابراین مصرف نمک را در وعده های غذاییتان کمتر کنید. هنگام پخت یا خوردن غذا، نمک را به خوراکتان اضافه نکنید. غذا را با سبزیجات تازه، آب لیمو و سایر چاشنی های فاقد نمک درست کنید. بجای سبزیجات کنسروشده از سبزیجات تازه و یا فریزشده استفاده کنید. درصورت استفاده از سبزیجات کنسروشده، قبل از پخت یا خوردن، آنها را بشویید و آبکش کنید تا هرگونه نمک اضافی از آنها گرفته شود. از مصرف گوشت های فرآوری شده مثل همبرگر، بیکن، سوسیس و استیک پرهیز کنید. از مصرف سوپ های آماده و خوراک های فریزشده که حاوی نمک زیادی هستند، خودداری کنید. مصرف چاشنی های پرنمک مثل سویا سس، سس باربیکیو و کچاپ را کمتر کنید. در مصرف جایگزین های نمک و خوراک های کم سدیم دقت کنید. بیشتر جایگزین های نمک غنی از پتاسیم هستند که پتاسیم زیاد برای بیماران کلیوی می تواند خطرناک باشد. برای دسترسی به غذاهای حاوی سدیم و پتاسیم کمتر به متخصص تغذیه مراجعه کنید.

جیره های غذا:

اولین گام در رژیم غذایی بیماران کلیوی انتخاب غذاهای سالم است اما افراط در مصرف هر غذایی حتی غذاهای سالم نیز می تواند مشکلاتی را برای فرد بوجود آورد. بخش دیگری از یک رژیم غذایی سالم، کنترل جیره های غذایی یا توجه دقیق به میزان مصرف غذاست. برای کنترل جیره های غذا، برچسب خوراکی ها و موادغذایی را با دقت بخوانید و از اندازه پرس و مقدار موادمغذی موجود در هر پرس مطلع شوید. بیشتر بسته های غذا بیش از یک پرس هستند، به عنوان مثال یک بطری 20 اونسی نوشابه در واقع دو و نیم پرس است. بیشتر غذاهای تازه مثل میوه ها و سبزیجات فاقد برچسب مواد مغذی هستند. برای آگاهی از این موضوع و نکات مربوط به اندازه گیری جیره های غذایی به پزشک متخصص تغذیه مراجعه کنید. آهسته بخورید و زمانی که گرسنه نیستید، از خوردن خوراکی و هرنوع ماده غذایی خودداری کنید زیرا 20 دقیقه طول می کشد تا معده، حس سیری را به مغز فرمان دهد. تند خوردن غذا موجب می شود که غذا بیش از حدنیاز خورده شود. از خوردن هنگام انجام کارهای متفرقه مثل تماشای تلویزیون یا رانندگی پرهیز کنید زیرا هنگام حواس پرتی متوجه میزان خوردن نمی شوید. بسته های غذایی که خریداری می کنید را فورا نخورید بلکه یک پرس از غذا را بردارید و آن را کنار بگذارید. کنترل جیره ی غذا بخش مهمی از برنامه غذایی محسوب می شود. حتی این موضوع در برنامه غذایی بیماران کلیوی بسیار مهم است زیرا این بیماران باید میزان مصرف برخی غذاها و نوشیدنی ها را محدود کنند.

متفاوت بودن رژیم غذایی بیماران کلیوی

زمانی که کلیه ها بخوبی کار نمی کنند، برخی مواد و مایعات اضافی در بدن ساخته می شود. به مرور زمان، این مواد اضافی مشکلاتی را برای قلب، استخوان و سایر اندام ها بوجود می آورد. در برنامه غذایی بیماران کلیوی، مقدار املاح معدنی موجود در خوراکی ها و نوشیدنی ها محدود می شود. ماندن مواد و مایعات اضافی در بدن مشکلاتی را برای فرد ایجاد می کند. نحوه محدود کردن برنامه غذایی به مرحله بیماری بستگی دارد. در مراحل اولیه بیماری، فرد بیمار محدودیتی در مصرف خوراکی ها یا نوشیدنی ها ندارد و یا این محدودیت ها کمتر است، اما با پیشرفت و وخامت بیماری، پزشک مصرف پتاسیم، فسفر و برخی مایعات را برای بیمار ممنوع می کند.

پتاسیم در رژیم غذایی بیماران کلیوی

پتاسیم یکی از املاح معدنی است که در تمامی غذاها یافت می شود. بدن برای عملکرد ماهیچه ها نیاز به مقداری پتاسیم دارد اما مصرف پتاسیم زیاد می تواند خطرناک باشد. زمانی که کلیه ها خوب کار نمی کنند، میزان پتاسیم بدن بشدت بالا یا پایین می رود. افزایش یا کاهش پتاسیم موجب گرفتگی عضله، بی نظمی تپش قلب و ضعف عضلانی می شود. بیماران کلیوی لازم است مصرف پتاسیم را محدود کنند اما در صورت نیاز به کم کردن پتاسیم باید با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید. خوراک هایی با پتاسیم کمتر شامل سیب، انگور، آناناس، توت فرنگی، کران بری، پیاز، فلفل، گل کلم، تربچه، کدوحلوایی، کاهو، گوشت گوساله (بیف)، گوشت مرغ و برنج سفید است. خوراکی های غنی از پتاسیم آووکادو، موز، هندوانه، پرتقال، آلو، کشمش، کنگر فرنگی، کدوی اسلامبولی، اسفناج، سیب زمینی، گوجه فرنگی، بارهنگ، محصولات سبوس دار و گرانولا، لوبیا، برنج قهوه ای است.
پزشک یک داروی خاص بنام potassium binder را به بیماران تجویز می کند که این دارو، بدن را از هر گونه پتاسیم اضافی پاک می کند.

فسفر در رژیم غذایی بیماران کلیوی

فسفر نوع املاح معدنی است که تقریبا در تمامی غذاها یافت می شود. این عنصر به همراه کلسیم و ویتامین D به حفظ سلامت استخوان ها کمک می کند. کلیه های سالم، مقدار مناسبی از فسفر را در بدن نگه می دارند. زمانی که کلیه ها خوب کار نمی کنند، فسفر در بدن ساخته می شود که فسفر زیاد در خون منجر به سست شدن و شکنندگی استخوان ها می شود. بیشتر بیماران کلیوی لازم است فسفر کمتری را مصرف کنند. خوراک های کم فسفر شامل نان ایتالیایی، نان فرانسوی یا نان تهیه شده از خمیر ترش، غلات ذرت یا برنج و کرم گندم، پاپ کورن بدون نمک و برخی نوشابه های کم رنگ و لیموناد است. خوراکی های غنی از فسفر شامل نان سبوس دار، غلات گندم و جوی دوسر، مغزها و تخم آفتابگردان و شیرینی های تیره رنگ است.

بیشتر بدانیم: تغذیه نادرست در بیماری قلبی

مایعات در رژیم غذایی بیماران کلیوی

بیماران کلیوی برای زنده ماندن نیاز به آب دارند اما در مصرف آن نباید زیاده روی کنند زیرا کلیه های آسیب دیده نمی تواند مایعات اضافی را از بدن خارج کند. وجود مایعات اضافی در بدن می تواند مشکلاتی را برای فرد ایجاد کند که از جمله می توان به بالارفتن فشار خون، ورم و نارسایی قلب اشاره کرد. مایعات اضافی می تواند دور ریه جمع شود و کار تنفس را سخت کند. پزشک بسته به مرحله بیماری و درمان، مصرف مایعات را برای بیمار محدود می کند. درصورتی که پزشک مصرف برخی مایعات را محدود کرد، بیمار باید در مصرف نوشیدنی ها و غذاهای آب دار بیشتر توجه کند. سوپ ها یا غذاهای آبکی، یخ، بستنی و ژله حاوی مقادیری آب هستند. بیشتر میوه ها و سبزیجات نیز حاوی مقادیر زیادی آب هستند. در صورت نیاز به کم کردن مصرف مایعات به پزشک یا متخصص تغذیه مراجعه کنید. درصورتی که بیماران نیاز به کم کردن مایعات دارند، باید میزان مایعات و نوشیدنی ها را با یک فنجان کوچک اندازه گیری کنند و میزان مصرف خود را بر همین اساس بسنجند. به منظور رفع تشنگی به بیماران توصیه می شود که آدامس بجوند، دهانشان را بشویند یا یک تکه یخ یا آب نبات سفت یا نعناعی بمکند.

ویتامین ها در رژیم غذایی بیماران کلیوی

برای بیماران کلیوی پیگیری یک برنامه غذایی مناسب برای تامین همه ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن بسیار سخت و دشوار است. متخصص تغذیه می تواند به این بیماران کمک کند و یک مکمل خاص را به آنها تجویز نماید. پزشک یا متخصص تغذیه با تجویز نوع خاصی از ویتامین D، اسید فولیک یا قرص آهن می تواند به بیمار در پیشگیری از عوارض جانبی مثل بیماری استخوان و آنمی کمک کند. مصرف منظم مولتی ویتامین ها برای این بیماران مفید نیست زیرا ممکن است بدن آنها دارای مقدار زیادی ویتامین باشد. پزشک یا متخصص تغذیه می تواند ویتامین هایی را به بیمار تجویز کند که موردنیاز و مناسب شرایط آنها باشد.
با پزشک و متخصص تغذیه در مورد مصرف ویتامین ها، مکمل ها یا داروهای بدون نسخه مشورت کنید. برخی از این داروها موجب آسیب به کلیه و مشکلات دیگر می شوند.