علت نفخ شکم چیست؟

در این مقاله به بررسی علت نفخ شکم می پردازیم تا با شناسایی علل آن جهت درمان اقدام کنیم. نفخ شکم باعث احساس پری غالبا با درد می شود. ممکن است احساس آروغ زدن داشته باشید حتی اگر شکمتان ورم نداشته باشد. آروغ زدن معمولا یک مسئله گوارشی است گرچه هورمون ها و استرس نیز در این زمینه نقش دارند. برخی مواقع یک بیماری نیز در نفخ شکم نقش دارد.

چرا شکم  نفخ می کند؟

شایعترین علت نفخ شکم، زیاد بودن گاز روده است. اگر شما بعد از خوردن غذا دچار نفخ شکم می شوید، ممکن است به مشکل گوارشی دچار شده اید. این مشکل با خوردن غذا با عجله و یا بدلیل عدم تحمل غذا یا دیگر بیماری هایی که باعث تولید گاز یا ترش کردن معده می شود، رخ می دهد. عادت ماهانه در زنان نیز از دیگر دلایل نفخ موقتی شکم است. برخی مواقع نفخ شکم می تواند نشان دهنده یک بیماری بسیار جدی باشد.

نفخ شکم چیست؟

نفخ شکم اولین احساس پری یا فشار در شکم است که ممکن است با ورم شکم همراه باشد. این احساس می تواند از یک ناراحتی ملایم تا درد شدید متفاوت باشد. نفخ شکم معمولا بعد از یک مدت کوتاه از بین می رود اما در برخی افراد به یک مشکل آزاردهنده و تکراری تبدیل می شود. مسایل گوارشی و نوسانات هورمونی می تواند باعث ورم و نفخ شکم شود. اگر نفخ شکمتان از بین نرفته است، باید برای پی بردن به دلیل و علت آن به پزشک مراجعه کنید. 

تا چه اندازه نفخ شکم شایع است؟

بین 10 تا 25 درصد از افراد سالم از نفخ شکم شکایت می کنند. بیش از 75 درصد افراد علایم نفخ شکم را متوسط تا شدید توصیف می کنند. حدود 10درصد افراد، نفخ شکم را به طور منظم تجربه می کنند. در بین افرادی که دچار سندروم روده تحریک پذیر (IBS) هستند، نفخ شکم را بیش از 90 درصد تجربه می کنند. 75درصد زنان نیز قبل و در طول دوره عادت ماهانه، نفخ شکم را تجربه می کنند. فقط 50 درصد از افرادی که نفخ شکم را تجربه می کنند، ورم شکم را گزارش می دهند.

چه دلایلی باعث نفخ شکم می شود؟

گاز روده

گاز روده محصول طبیعی سیستم گوارش است اما زیاد بودن گاز روده به این معنی است که دستگاه گوارش بخوبی کار نمی کند. درحالیکه شما می توانید گازها را با بلعیدن هوا یا نوشیدن نوشابه های گازدار هضم کنید اما این گازها اکثرا قبل از اینکه به روده برسند، از طریق آروغ زدن از دهان خارج می شوند. گازهای روده اکثرا بواسطه باکتری های روده که کربوهیدرات ها را هضم می کنند، تولید می شوند که به این فرایند، تخمیر گفته می شود.
اگر تخمیر زیاد انجام شود و ادامه یابد، بیشتر کربوهیدرات ها از همان ابتدا در فرایند هضم قبل از اینکه به باکتری های روده برسند، به طور طبیعی جذب نمی شوند که این می تواند بدلایل متعددی رخ دهد. شاید شما غذای زیادی را با عجله خورده باشید یا ممکن است معده شما غذای خاصی را تحمل نمی کند یا دچار بیماری گوارشی هستید. برخی دلایل احتمالی شامل موارد زیر هستند:
سوءجذب کربوهیدرات: برخی افراد در هضم کربوهیدرات های خاص (قندها) مشکل دارند. برخی از این قندها شامل لاکتوز، فروکتوز و کربوهیدرات در گندم و لوبیاست. معده شما ممکن است نتواند این قندها و کربوهیدرات را تحمل کند یا ممکن است دچار مشکلات گوارشی باشید که باعث می شود بدن در هضم کربوهیدرات های سخت تر مشکل داشته باشد. متخصص یا کارشناس تغذیه می تواند به شما در تفکیک حساسیت های گوارشی کمک کند.
رشد زیاد باکتری ها در روده کوچک (SIBO): این حالت زمانی اتفاق می افتد که باکتری های روده از کولون به سمت روده کوچک سرازیر شوند. رشد زیاد این باکتری ها می تواند جلوی رشد و فعالیت دیگر باکتری ها را بگیرد که این به معنی تعادل آنهاست. برخی باکتری ها گازهای تولید شده توسط دیگر باکتری ها را جذب می کنند اما بیشتر این باکتری ها می توانند این تعادل را بهم بریزند.   
اختلالات گوارشی کارکردی: سندروم روده تحریک پذیر (IBS) و سوءهاضمه زمانی تشخیص داده می شود که بدن در هضم غذا بدلایل ناشناخته با مشکل مواجه باشد. علایم این اختلال غالبا شامل گاز روده و نفخ شکم بعد از خوردن غذاست. به علایم هشدار دهنده مثل اسهال یا یبوست، تهوع، استفراغ، تب، خونریزی، آنمی (کم خونی) و کاهش بی دلیل وزن توجه کنید.   
حساسیت زیاد شکم: برخی افراد احساس می کنند که حتی وقتی حجم گاز روده شان نرمال و طبیعی است، شکمشان پر از گاز است و نفخ دارد. این حالت غالبا با سندروم روده تحریک پذیر (IBS) و دیگر اختلالاتی که مسیرهای عصبی روده تا مغز را درگیر می کند، ارتباط دارد. برخی افراد حتی دچار واکنش زیاد عضلانی هستند که این واکنش، فضای بیشتری را برای تولید گاز در حفره شکم ایجاد می کند (abdominophernic dyssynergia). عضلات شکم در حضور گاز شل می شوند و به بیرون نفوذ می کنند حتی وقتی که حجم واقعی گاز در روده نرمال و طبیعی باشد.  

برای بهبود نفخ شکم آشنا شویم با: کپسول لاکتوگات ویواتیون

محتویات معده

محتویات معده می تواند شامل جامدات، مایعات و گاز باشد. محتویات معده می تواند در دستگاه گوارش ساخته شود وقتی که یک عامل تقویتی یا محدودکننده در مجرای گوارشی وجود داشته باشد یا وقتی که عضلاتی که محتویات معده را حرکت می دهند، تاحدی آسیب دیده باشند. ساخت محتویات معده در امتداد مجرای گوارشی، فضای کمتری را برای پردازش مقداری از گاز طبیعی بجا می گذارد. این، فضای کمتری را برای دیگر مواد در شکمتان از جمله مایعات سیستم گردش خون و چربی بجا می گذارد که احساس سفتی و پری شکم را در فرد ایجاد می کند. دلایل تشکیل این مواد شامل موارد زیر است:
یبوست: شما ممکن است بدلیل رژیم غذایی یا سبک زندگی دچار یبوست موقتی شوید یا ممکن است بدلیل داشتن یک بیماری دچار یبوست مزمن شده باشید. اجابت مزاج در کولون باعث می شود که غذایی که بتازگی هضم شده، در مدت بیشتری در روده ها بماند و منتظر می ماند تا از مقعد خارج شود. هرچیزی که برای مدت زیادی در روده بماند و حجم زیادی از روده را اشغال کند، منجر به نفخ می شود.  
انسداد روده: وقتی برخی عوامل باعث انسداد روده می شود، این مشکل را جدی تر می کند. روده بزرگ و کوچک می توانند بواسطه تومورها، زخم یا جراحت، بخیه، تنگی کانال نخاعی یا فتق مسدود شوند. بیماری های التهابی مثل بیماری کرون و diverticulosis می توانند به بخش هایی از روده های کوچک آسیب بزنند و مجرای عبور محتویات معده را باریک و تنگ کنند.  
اختلالات حرکتی می تواند باعث یبوست شود یا می تواند باعث شود که هرچیزی به آرامی و به کندی از مجرای گوارش حرکت کند. این معمولا از اختلالات عضلات و اعصاب است که محتویات معده را در مجرای گوارش حس می کند. به عنوان مثال می توان به انسداد کاذب روده، Gasteroparesis –فلج جزئی عضلات شکم و بدکار کردن کف لگن اشاره کرد.  
افزایش وزن: وقتی افزایش وزن در ناحیه شکم بیشتر می شود. اگر بیش از 10 پوند افزایش وزن داشته اید، احتمالا این موضوع بر حجم شکمتان تاثیرگذار است. این به معنی فضای کمتر برای فرایندهای طبیعی گوارشی می باشد بطوری که حتی یک وعده غذای معمولی ممکن است باعث نفخ غیرطبیعی در طول هضم شود. برخی مواقع افزایش وزن با احتباس یا ماندگاری آب همراه است که می تواند احساس نفخ همراه با وجود مایعات در شکم را در شما ایجاد کند.    

هورمون ها

شاید متوجه شده باشید که نفخ شکمتان بدنبال یک چرخه متفاوت رخ می دهد نه چرخه هضم که این چرخه متفاوت همان سیکل یائسگی است. اگر چنین است، پس شما تنها نیستید. بیش از سه چهارم زنان، نفخ شکم را قبل و در طول دوره های یائسگی تجربه می کنند. نفخ شکم یکی از مشکلات شایع و متداول در طول نوسانات هورمونی دوره پیش از یائسگی است. وقتی به موضوع نفخ شکم می رسیم، هورمون های زنانه مورد توجه قرار می گیرند زیرا این هورمون ها می توانند از چندین زاویه بر نفخ تاثیر بگذارند که از جمله می توان به وجود مایعات، گاز و عملکرد دستگاه گوارش و حساسیت شما به این موارد اشاره کرد.   
اولا هورمون استروژن باعث احتباس و ماندگاری آب می شود. وقتی سطح هورمون استروژن به اوج می رسد و سطح هورمون پروژسترون افت می کند، شما متوجه نفخ ناشی از مایعات خواهید شد. این علاوه بر افزایش حجم رحم قبل از یائسگی، می تواند باعث نفخ شکم شود. اما این هورمون ها با سیستم گوارش تداخل دارند. هریک از هورمون های استروژن و پروژسترون بواسطه افزایش یا کاهش سرعت حرکت روده، باعث تولید گاز روده می شوند. گیرنده های هورمون استروژن در دستگاه گوارش بر حساسیت شکم تاثیر می گذارند که این احساس نفخ را در شما بوجود می آورد.

دیگر دلایل

نفخ که فرایندی موقتی است، معمولا بدلیل عمل هضم، هورمونی یا هردو اتفاق می افتد. این موارد می تواند شما را بیمار یا خسته کند. تا زمانی که علایم نفخ شکم برطرف شود، این دلایل احتمالا جدی نیستند. اما اگر نفخ شکمتان برطرف نشود یا بدتر شد یا اگر علایمی مثل تب یا استفراغ را تجربه کردید، باید فورا به پزشک مراجعه کنید تا بتوانید دلیل آن را مشخص کنید.  این دلایل می تواند شامل موارد زیر باشد:

• Ascite: این تشکیل تدریجی مایعات در حفره شکم است که معمولا بدلیل بیماری کبد و گاهی اوقات بدلیل نارسایی کلیه یا نارسایی قلب رخ می دهد.
• ناکارآمدی پانکراس: این نوعی بدکاری پانکراس است که درآن، پانکراس دیگر نمی تواند آنزیم های گوارشی را بقدر کافی تولید کند و کارکرد آن را در فرایند هضم حفظ کند.
• التهاب معده (گاستریت) یا روده ها: این معمولا بدلیل عفونت باکتری (اچ. پیلوری) یا نوشیدن مشروبات الکلی رخ می دهد که می تواند با زخم معده نیز ارتباط داشته باشد.
• سرطان (تخمدان، رحم، کولون، پانکراس، معده یا مسنتریک): چکاپ های سالانه با تجویز پزشک یا مراقبین سلامت برای غربالگری سرطان مهم است.  

تنظیم: زهرا محبی(کارشناس ارشد تغذیه)
منبع: healthline